Wat is een prostaat?
De prostaat is een kleine klier die rondom de urinebuis ligt, onder de blaas en voor de endeldarm. Het heeft de vorm en de grootte van een kastanje. De prostaat bestaat uit twee kwabben die weer bestaan uit meerdere klierbuisjes. Deze klierbuisjes produceren prostaatvloeistof en scheiden dit af. Prostaatvloeistof houdt zaadcellen in leven en vervoert ze bij een zaadlozing via de plasbuis naar buiten als sperma. De prostaat is hierdoor van groot belang voor de vruchtbaarheid van een man. De werking van de prostaat wordt gestimuleerd door het hormoon testosteron. Dit hormoon wordt aangemaakt in de zaadballen en voor een klein gedeelte in de bijnieren.
Wat is prostaatkanker?
Prostaatkanker is een ziekte waarbij zich kwaadaardige cellen in het prostaatweefsel vormen. De medische term voor prostaatkanker is prostaatcarcinoom. Bij prostaatkanker verandert de vorm van de klierbuisjes, doordat kwaadaardige cellen ongeremd blijven groeien. Hierdoor ontstaat een tumor.
Meestal is prostaatkanker een langzaam groeiende tumor, maar prostaatkanker kan wel uitzaaien. De uitzaaiingen gaan vaak naar de botten of de lymfeklieren. De overlevingskans bij prostaatkanker is afhankelijk van het stadium van de ziekte. Verderop in dit artikel leest u meer over deze stadia.
Leeftijd en prostaatkanker
Prostaatkanker komt met name voor op oudere leeftijd. Meer dan 70% van de mannen met prostaatkanker is boven de 65 jaar. De kans op prostaatkanker neemt ook toe naarmate u ouder wordt. Bij mannen tussen de 50 en 60 jaar heeft zo’n 10 tot 30% prostaatkanker, terwijl dit bij mannen tussen de 70 en 80 jaar al 50 tot 70% is.
PSA-waarden
De afkorting PSA staat voor Prostaat Specifiek Antigeen. Dit is een eiwit dat normaal gesproken in kleine mate aanwezig is in het bloed. PSA wordt aangemaakt in het klierweefsel van de prostaat. Bij prostaatkanker geeft de prostaat meer PSA af in het bloed en stijgt de PSA-waarde. Een hoge PSA-waarde kan betekenen dat er sprake is van prostaatkanker, maar dit hoeft niet zo te zijn. Prostaatontsteking en een (goedaardige) prostaatvergroting kunnen namelijk ook een hoge PSA-waarde veroorzaken. Bij een PSA-waarde in het bloed boven de 10 µg/l, wordt er gesproken van een te hoge PSA-waarde.
Goedaardige of kwaadaardige prostaatvergroting
Er is verschil tussen een goedaardige of een kwaadaardige prostaatvergroting. Een goedaardige prostaatvergroting betekent dat de prostaat in grootte toeneemt met een soortgelijk prostaatweefsel en niet met kwaadaardige cellen. Dit leidt vaak tot veel en vaak urineren, een branderig gevoel bij het urineren en moeite met urineren. Deze klachten kunnen een grote impact hebben op uw dagelijks leven. Als dit het geval is, kan uw huisarts u doorverwijzen naar een specialist voor een behandeling.
Bij een kwaadaardige prostaatvergroting groeit de prostaat door kwaadaardige cellen. Dit leidt tot plasklachten, botpijnklachten en vermoeidheidsklachten. In dit geval spreken we van prostaatkanker. Belangrijke opmerking is dat sommige symptomen van prostaatkanker vaak niet te onderscheiden zijn van symptomen van goedaardige prostaatvergroting. Een tijdig prostaatonderzoek is daarom heel erg belangrijk.
Is prostaatkanker erfelijk?
Jaarlijks sterven ongeveer 3000 mannen aan prostaatkanker in Nederland. Bij ongeveer 5 tot 10% van hen speelt erfelijkheid een rol. Dit houdt in dat er bij twee of meer directe verwante familieleden (grootvader, vader, broers, ooms en neven, die jonger zijn dan 55 jaar ook prostaatkanker (gehad) hebben.
Stadia prostaatcarcinoom
Er zijn verschillende stadia van prostaatkanker. Met een classificatiesysteem wordt aangegeven in welk stadium de ziekte zich bevindt. Hierbij wordt bekeken of de prostaatkanker is uitgezaaid naar de lymfeklieren, andere organen of botten.
TNM-classificatiesysteem
Om een goed beeld van de tumor en het stadium van prostaatkanker te krijgen, maakt de arts gebruik van een classificatiesysteem. Met het TNM-classificatiesysteem wordt aan de hand:
- van de primaire tumor (T-stadium) bekeken of de kanker zich heeft uitgezaaid
- naar de nabijgelegen lymfeklieren (N-stadium) en
- wordt gecontroleerd op de afwezigheid of aanwezigheid van uitzaaiing in andere organen (M-stadium).
Gleason-score
De agressiviteit van de kankercellen wordt berekend aan de hand van de Gleason-score. Dit is een getal tussen de zes en tien. Een hoger getal betekent een kwaadaardigere tumor. De Gleason-score bestaat uit twee getallen.
De patholoog bekijkt het weefsel dat uit de prostaat wordt gehaald met een microscoop en kijkt welke kankercellen het meest voorkomen. Hieraan kent hij of zij een score aan toe. Dit is het eerste getal van de Gleason-score. De kankercellen die vervolgens het meeste voorkomen in het weefsel is het tweede getal.
De meest agressieve kankercellen krijgen de score 5, de minst agressieve krijgen de score 3. Bijvoorbeeld 5+5=10. Tien is dan de Gleason-score en is de meest agressieve vorm van prostaatkanker.
Vervolgens worden de TNM-gegevens samengevoegd met de Gleason-score. Dit proces wordt ook wel het groeperen van stadia genoemd. De stadia worden aangegeven met Romeinse cijfers vanaf I (het minst ernstig) tot IV (het ernstigst). Deze onderverdeling maakt het gemakkelijker om de juiste behandeling voor de grootste overlevingskans of genezing te bepalen. Hieronder worden de diverse stadia van prostaatkanker besproken.
Prostaatkanker stadium 1
In stadium 1 bevinden de kankercellen zich alleen in de prostaat. De kanker kan niet worden gevoeld tijdens een digitaal rectaal onderzoek en is niet zichtbaar op röntgenopnamen. Doorgaans wordt de kanker terloops gevonden tijdens een operatie voor een andere aandoening, bijvoorbeeld voor een goedaardige hyperplasie van de prostaat. Prostaatkanker in stadium I wordt ook wel prostaatkanker in stadium A1 genoemd.
Prostaatkanker stadium 2
In stadium 2 is de kanker verder ontwikkeld dan in stadium I, maar (nog) niet buiten de prostaat uitgezaaid. Prostaatkanker in stadium II wordt ook wel prostaatkanker in stadium A2, B1 of B2 genoemd.
Prostaatkanker stadium 3
In stadium 3 is de kanker voorbij de buitenste laag van de prostaat naar nabijgelegen weefsel uitgezaaid. De kanker kan ook zijn uitgezaaid naar de zaadblaasjes. Prostaatkanker in stadium III wordt ook wel prostaatkanker in stadium C genoemd.
Prostaatkanker stadium 4
In stadium 4 is de kanker uitgezaaid (metastase) naar de lymfeklieren rond de prostaat, naar lymfeklieren elders in het lichaam of naar andere organen zoals de blaas, het rectum, botten, lever of longen. Uitgezaaide prostaatkanker zaait vaak uit naar de botten. Prostaatkanker in stadium 4 wordt ook wel prostaatkanker in stadium D1 of D2 genoemd.
Overlevingskans prostaatkanker
De overlevingskans bij prostaatkanker is afhankelijk van het stadium van de prostaatkanker, dus hoe vroeg de prostaatkanker wordt gevonden.
Stadium I: 100% van de patiënten overlijdt een jaar na diagnose niet aan prostaatkanker. Na vijf jaar is dit 99%.
Stadium II: 100% van de patiënten overlijdt een jaar na de diagnose niet aan prostaatkanker. Na vijf jaar is dit 99%.
Stadium III: 100% van de patiënten overlijdt een jaar na de diagnose niet aan prostaatkanker. Na vijf jaar is dit 95%.
Stadium IV: 90% van de patiënten overlijdt een jaar na de diagnose niet aan prostaatkanker. Na vijf jaar is dit 45%.
De genezing bij prostaatkanker hangt met name af van de agressiviteit van de tumor en eventueel aanwezige uitzaaiingen.
Behandeling prostaatkanker
Aan de hand van de PSA-waarde, het stadium en de Gleason-score kan de arts bepalen welke behandeling prostaatkanker bij uw situatie past. De juiste behandeling is dus per persoon verschillend.
Bij prostaatkanker zijn de volgende behandelingen mogelijk:
Actief volgen
Prostaatkanker groeit meestal langzaam, waardoor het niet altijd zinvol is om het direct te behandelen. De uroloog kan dan adviseren om het verloop van de prostaatkanker nauwkeurig te volgen met controle-onderzoeken. Dit is het geval in stadium I of II.
Uitwendige bestraling
Bij een uitwendige bestraling vernietigt de straling de kankercellen. Hierbij worden de stralingen zo nauwkeurig mogelijk op de tumor gericht. Door uitwendige bestraling kunnen er littekens ontstaan in en rond de prostaat. Dit kan worden toegepast in stadium I, II of III.
Inwendige bestraling
Bij inwendige bestraling plaatst een radiotherapeut met kleine staafjes een radioactieve stof in de prostaat. De straling werkt uitsluitend in de tumor, waardoor omringende cellen niet worden beschadigd. Deze behandeling kan worden toegepast in stadium I of II, waarbij de tumor niet buiten de prostaat is gegroeid.
Operatief verwijderen van de prostaat
De prostaat wordt bij een operatie volledig verwijderd inclusief zaadblaasjes. Dit kan via een kijkoperatie met of zonder de Da Vinci Robot, via de buik of perineum. Deze behandeling kan ook een optie zijn in stadium III.
> lees meer over het verwijderen van de prostaat
> lees meer over de Da Vinci Robot bij prostaatkanker
Voor uitgezaaide prostaatkanker zijn er andere behandelingen mogelijk die zijn gericht op levensverlenging zoals bijvoorbeeld hormoontherapie. Genezen is bij uitgezaaide prostaatkanker niet meer mogelijk.
Samen met de uroloog bekijkt u welke behandeling het meest geschikt voor u is.
